توانبخشی تعادلی برای سرگیجه فرمی از حرکات برنامه ریزی شده سر، بدن و چشم ها است که به بهبود بیمار کمک می کند. وقتی علائم حاد سرگیجه از میان رفت، هر چه زودتر باید حرکات بدنی نرمال از سر گرفته شود تا مکانیسم های جبرانی دهلیزی اتفاق بیفتد.

عدم وجود تحریک دهلیزی مکانیسم های جبرانی را مهار می کند.

مثلا باید از ماندن در اتاق تاریک پرهیز کنیم (جایی که تحریک بینایی وجود ندارد.) یا در رختخواب نمانیم (عدم وجود تحریک حس عمقی) یا بی حرکتی نمانیم (عدم وجود تحریک لابیرنتی) این اتفاقات جبران را از بین می برد. فعالیت بدنی نرمال قسمت مهمی از درمان در اختلالات تعادل می باشد.

VRT از 3 راه عمل می کند

1. Adaptationسازگاری: مرحله ای است که مغز یاد میگیرد تا خودش را با سیستم تعادلی تغییر یافته سازگار کند. مثلا سازگاری با سیگنال غیر عادی که از سمت ارگان تعادلی صدمه دیده دریافت می کند.
2. Habituation فرآیندی است که بیمار سرگیجه دار بطور مکرر در معرض تحرک های حسی غیر همخوان قرار می گیرد.  این مواجهه مکرر با سیگنال خطا “error” موجب تغییر در ادراک مغز می شود طوریکه مغز به این دریافت های غیر همخوان عادت می کند.

تمرینات و حرکات سرو بدن در توانبخشی تعادلی به عادت کردن کمک می کند.

1. Compensation جبران مغز می آموزد تا از حس های باقیمانده (بینایی و حس عمقی) بطور  موثرتری استفاده کند تا بتواند کارکرد لابیرنت از دست رفته در یک طرف را جبران  کند. تمرینات تعادلی استاتیک و دینامیک در VRT کمک می کند این تمرینات 5-10 دقیقه 2-3 بار در روز انجام می شوند.
2. آماده سازی محیط در خانه یا محل کاربرای بیمار بااختلال تعادل
3. این به معنی استفاده مناسب و حداکثری از اجزای حسی باقیمانده  یعنی بینایی و حس عمقی (proprioception) و نیز لابیرنت سالم می باشد.

• نور کافی: در اتاق های تاریک شبها حتما چراغها روشن باشد
• فرش های ضخیم و فرشهای کوچک حذف شوند
• پرهیز از سطوح لغزنده
• از بین بردن موانع مسیرهای تردد به خصوص به دستشویی
• استفاده از میز و صندلیهای با پایه محکم و مقاوم
• قفسه ها طوری طرح ریزی شوند که نیاز به خم شدن نباشد
• نرده اطراف پله ها

• Vestibular  rehabilitation therapy (VRT) توانبخشی تعادلی چیست؟

  نوع ویژه ای از درمان است که برای بهبودی بیماریهای اولیه یا ثانویه تعادلی به کار میرود. این برنامه پایه ریزی شده، برنامه ورزش های ویژه ای است که موجب کاهش سرگیجه (Vertigo) و گیجی(Dizziness)، عدم تعادل و افتادن بیمار می شود. بعد از صدمه سیستم تعادلی (Vestibular System) افراد با گذشت زمان احساس بهبودی پیدا می کنند و کارکرد تعادلی از طریق جبران به نزدیک نرمال باز می گردد. این رخداد به این دلیل است که مغز یاد می گیرد که از حس های دیگر (بینایی و حس عمقی somatosensory) در جایگزینی سیستم تعادلی از دست رفته استفاده کند.

  سلامتی اجزای خاصی از سیستم عصبی (ساقه مغز، مخچه، بینایی و حس عمقی) در رسیدن به بهبودی از طریق جبران بسیار مهم است. در بسیاری افراد جبران به طور طبیعی با گذشت زمان حاصل می شود. اما برای آنان که علائم شان کاهش نمی یابد ودربازگشت به فعالیت های روزانه مشکل دارند VRTبا کمک کردن به جبران موجب بهبودی می شود.

  هدف VRT (توانبخشی تعادلی) استفاده از برنامه ای بر اساس مشکلات بیمار، برای رسیدن به جبران تعادلی می باشد.

  پس قبل از اینکه برنامه درمانی مخصوص بیمار طرح ریزی شود، معاینات دقیق کلینیکی لازم است تا مشکلات مربوط به اختلال تعادل دقیقا مشخص شود. بر اساس مشکلات مربوط به تعادل که شناسایی شد به سه روش اصلی ورزش طرح ریزی می شود:

  1. عادت دهی habitutation
  2. Gaze stabilization تثبیت بینایی
  3. آموزش تعادل  Balance training

   

  عادت دهی/خو گیری (habitutation)

  برای درمان حالت گیجی که در اثر حرکات خود فرد و یا تحریک های بینایی ایجاد می شود، استفاده میشود. مثلا گیجی که با حرکات چرخشی بیمار ایجاد می شود. به خصوص وقتی سر حرکت سریع می کند و یا وقتی وضعیت بدن به سرعت تغییر می کند، مثلا خم شدن،  نگاه به بالای سر.

  همینطور برای بیمارانی که با افزایش تحریک بینایی دچار گیجی می شوند، مثلا در فروشگاههای بزرگ یا وقتی فیلم اکشن می بینند یا وقتی روی فرش های طرح دار یا کف های  براق حرکت می کنند.

  هدف تمرین های عادت دهی کم کردن گیجی در  موارد فوق است.  با گذشت زمان با همراهی خوب بیمار و مداومت شدت گیجی کاهش میابد

  تثبیت بینایی (Gaze stabilization)

  برای بهبود کنترل حرکات چشم، طوریکه بینایی طی حرکت سر شفاف باشد مصرف می شود. این تمرینات برای بیمارانی که مشکلات در شفاف دیدن دارند کاربرد دارد، وقتی کلمات می پرند یا بالا و پایین می روند مثلاً وقتی که افراد مطالعه می کنند یا سعی میکنند اجسام را در محیط تشخیص دهند به خصوص وقتی در حال حرکت هستند. دو نوع تمرین حرکتی یکی برای چشم  و یکی برای سر در تثبیت بینایی به کار گرفته می شود. انتخاب اینکه کدام تمرین ها استفاده شود به نوع اختلال تعادل و شدت آن بستگی دارد. نمونه هایی از این حرکت در زیر اورده شده

  عکس ص 9 از 6

  تمرین های آموزشی تعادلی (Balance training)

  این تمرینها برای بهبود ایستایی می باشد. طوری که فعالیت روزانه برای مراقبت شخص، کار یا مسافرت با موفقیت انجام شود. تمرینات برای بهبود تعادل باید طوری طراحی شود که برای هر بیمار مشکل زمینه ای خوداو را پوشش دهد. همینطور باعث پیشرفت تعادل شود ولی چنان باشد که بیمار طی انجام تمرینات خطر سقوط نداشته باشد. همینطور تمرینات تعادلی باید طوری طراحی شود که برخورد با موانع محیطی و ریسک افتادن را کم کند.

  مثلا توانایی قدم زدن بیمار را در سطح ناصاف بیرون منزل بالا ببرد و یا حتی توانایی راه رفتن در تاریکی را افزایش دهد و کلا تمرین های آموزشی تعادلی طوری طراحی می شوند تا فعالیت هایی مثل ایستادن، خم شدن، چرخیدن، قدم زدن و یا حتی دویدن به نرمال  نزدیک شود و حتی المقدور  بیمار به فعالیت های طبیعی روزانه باز گردد. برای بیماران BPPV ورزش هایی که شرح داده شد مناسب نمی باشند بعد از ارزیابی نوع و محل درگیری BPPV مانور های مخصوص برای بهبود علایم بیمار لازم است که در قسمت مربوط توضیح داده شد.

• بیمار چه توقعی ازVRT داشته باشد؟

  VRT معمولا در منزل صورت می گیرد؛ اگرچه در مواردی درمان دربیمارستان آغاز می شود. VRT با ارزیابی کلینیکی بیمار که شامل جمع آوری تاریخچه وبررسی علائم و این که چطور این علائم فعالیت های روزانه را تحت تاثیر قرار می دهد آغاز می شود. سپس درمانگر نوع و شدت علائم و فاکتورهای تشدید کننده را در نظر می گیرد.

  همچنین اطلاعاتی در مورد داروهای مورد استفاده ووضعیت شنوایی، بینایی یا بیماری های دیگر، سابقه افتادن به زمین و وضعیت و محدودیت حرکات بیمار کسب می کنند. همینطور درمانگر نتایج تست های بینایی و تعادلی و تست های بررسی حس های بیمار شامل حس درد،قدرت عضلانی و حرکات ستون فقرات و وضعیت کلی بدن را بررسی می کند.پاسخ همه این تست ها و نتایج آزمایشات و تصویربرداری به همراه تعیین هدف بیمار از انجام VRT کنار هم قرار می گیرند تا برنامه ورزشی مناسب و قابل اجرا  طرح ریزی شود. جز مهم VRT برنامه ای است که به طور منظم در منزل انجام شود و همزمان باپیشرفت تمرینات آموزش های بیمار ادامه می یابد و این ارتباط درمانگر بیمار موجب کاهش اضطراب بیمار و کمک به بهبود  کامل علائم می شود

• آیا انجام توانبخشی تعادلی (VRT) مشکل هست؟

  تمرینات برای یادگیری مشکل نیست اما انجام دادن آنها کار راحتی نیست. گاهی ورزش ها تنش زاست اما متعهد شدن به انجام آنها کلید موفقیت بیماران است. طرح ریزی یک برنامه دقیق طوری که با زندگی بیمار عجین  شود بسیار مهم است. ورزش ها ممکن است در ابتدا علائم بیمار را شدید تر کند، اما با گذشت زمان و کار مداوم علائم آرام آرام بهبود می یابد و نهایتاً بیمار قادر خواهند بود بسیاری از حرکات زندگی روزمره را بدون مشکل انجام دهد.

  چه فاکتور هایی بر بهبودی تأثیر می گذارند؟

  وقتی بیمار درVRT شرکت می کند فاکتورها ی بسیاری در بهبودی او تاثیرمی گذارند. برای مثال نوع اختلال تعادلی بر بهبودی تاثیر گذار میباشد. بیماری که نوریت وستیبولر(VN) یا لابیرنتیت دارد شانس بالاتری برای نتایج رضایت بخش دارد، ولی بیماری که اختلال پیشرونده تعادلی دارد مثلاً مالتیپل اسکلروزیس MS، میگیرن و منیر که حملات  سرگیجه وگیجی دارند، موفقیت باVRT مشکل تر است. همینطورپاسخ دهی بهVRT تحت تاثیر درگیر بودن یک گوش به تنهایی و یا هردو همزمان می باشد و اینکه آیا سیستم تعادلی در گوش درگیر است یا در مغز. فاکتورهای دیگری که بهبودی را تحت تاثیر قرار میدهد:

  • زندگی کم تحرک
  • درد
  • وجود بیماری های دیگر همزمان
  • داروهای خاص یا مصرف چند دارو
  • هیجان های مضر
  • عدم جبران

  گاهی بازگشت علائم به دلیل واکنش های عدم جبران مغز رخ می دهد و این به دلیل عوامل استرس زای بدنی یا روحی مثل فشارهای محیط کار، دوره های بی حرکتی، آنفولانزا و سرماخوردگی شدید، کم خوابی شدید، تغییر داروها و یا جراحی می باشد.

  اگرچه بسیار مهم است برای بیمار که با درمانگر در ارتباط باشد تا مطمئن شود که اتفاق جدیدی در بیماری رخ نداده ولی بازگشت به تمرین ها موجب بهبودی مجددخواهد شد و خبر خوب اینکه بهبودی بعد از عدم جبران بسیار سریع تر ازجبران اولیه است.

• درمان در منزل توانبخشی تعادلی